Araştırma Yöntemi

İyi yönetişimin tanımlanması için öncelikle ilgili akademik yazın ve uluslararası yaklaşımlar üzerinde çalışıldı. Sonrasında araştırmanın Türkiye özelinde geçerli bir şekilde yürütülebilmesi için büyükşehirlerin görev ve yetki alanları tanımlandı. İlgili kanun, yönetmelik ve üst politika belgeleri ile iyi yönetişim ilkeleri arasındaki ilişkinin analiz edilmesi ile büyükşehir belediyelerinde hangi ilkenin nasıl hayata geçebileceği değerlendirildi. Yapılan mevzuat analizi ayrıca Birleşmiş Milletlerin (BM) Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA) ve Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatının (OECD) İyi Yaşam Endeksi (İYE) ile eşleştirildi.

Bu aşamalar sonunda 337 gösterge tanımladık. Göstergelerin temelinde yatan mevzuat–SKA–İYE eşleştirmesi ile araştırmanın Türkiye özelinde gerçekleşmesine rağmen başka ülkelerdeki yerel yönetimler için uygulanabilirliği amaçlandı. Diğer bir deyişle, oluşturulan göstergelerin ulusal mevzuat ile uyumluluğunu dikkate alırken, sadece Türkiye bağlamına özgü göstergeler geliştirmekten kaçınarak, uluslararası ölçekte yapılabilecek araştırmalara katkı sağlamayı hedefledik.

Araştırmamız, iyi yönetişimin öznel değerlendirme ve algılar üzerinden değil nesnel olarak ölçülmesine odaklanıyor. Bu amaçla kamuoyuna açık bilgi ve belgelere erişmek için başlıca kullandığımız kaynaklar şu şekilde:

• Büyükşehir belediyelerinin stratejik planları (2020–2024)
• Büyükşehir belediyelerinin performans programları (2021 ve 2022)
• Büyükşehir belediyelerinin faaliyet raporları (2021)
• Büyükşehir belediyelerinin internet siteleri
• İnternet arama motorları aracılığıyla ulaştığımız haber ve duyurular

Gerekli durumlarda, büyükşehir belediyelerinin kamu mali durum ve beklentiler raporları ya da kesin hesapları gibi kaynaklardan da faydalandık. Dolayısı ile araştırmamızın sonuçları, ilgili bilgilerin raporlama kalitesinden büyük ölçüde etkilendi. Bu yöntem ile toplanan veriler, raporları yazan idareler tarafından şekillendiriliyor. Araştırma kapsamında bunların doğruluğunu ya da ne kadar eksiksiz olduğunu ölçmedik. Ancak raporlama kalitesini, şeffaflığın sağlanması ve vatandaşların belediyeleri izleme ve değerlendirme kapasitesini artırması açısından ele alarak, bilginin veri temelli, anlaşılır ve kıyaslamaya imkân verecek şekilde paylaşılmasını iyi yönetişimin başlıca gerekliliği olarak ele alıyoruz.

Veri toplamak ve karneleri oluşturmak için 7 iyi yönetişim ilkesini, 4 yönetişim sürecini ve kurumsal öğrenmenin 3 boyutunu yansıtacak 337 gösterge geliştirdik. Bu göstergeler, vatandaşlar başta olmak üzere büyükşehir yönetişiminin tüm paydaşlarının, büyükşehir belediyelerine dair dijital alandaki belge ve bilgilere başvurarak “mevcut” (evet) ya da “mevcut değil” (hayır) şeklinde cevaplar vermesini öngörüyor. Cevabı evet olan göstergeler 1 puana tekabül ediyor. İyi yönetişim karne puanları, ağırlıklandırılmış gösterge puanlarının toplanması ile elde edildi.

Göstergelerin işaret ettiği soruların cevaplarını temel olarak belediyelerin stratejik planları, performans programları, faaliyet raporları ve internet siteleri içinde aradık. Her bir araştırmacının karşılaştırmalı şekilde incelediği pilot belediyelerin çalışılmasından sonra göstergelerimizi tekrar düzenledik. Bu süreçte araştırmacılar arasında güvenirliğin sağlanması için bir kod defteri oluşturduk ve yorum farklılıklarından kaynaklanabilecek hataları en aza indirgemeyi hedefledik.

Karneleri oluştururken her göstergeyi hem ilke hem süreç hem de öğrenme döngüsü üzerinden ağırlıklandırdık. Ağırlıklandırma süreci, projenin kavramsal çerçevesi ve iyi yönetişim kültürüne dair tercihlerimize bağlı olarak şekillendi. İlkelerin ve süreçlerin kendi aralarında ağırlıkları hemen hemen eşit dağılmışken, kurumsal öğrenme açısından ilgili yapı ve yönün inşa edilmesi ile faaliyetlerin gerçekleşmesine öncelik verdik.

Ortaya çıkan karneler, her belediyenin genel olarak iyi yönetişimi ne kadar sağladığına yönelik bir puanı yansıtıyor. Yöntemimiz, toplam karne puanının üç farklı açıdan incelenmesine izin veriyor. Karneleri incelerken, bir belediyede iyi yönetişimi toplam karne puanına ek olarak, farklı ilke ve süreçler ile kurumsal öğrenme açısından değerlendirmek mümkün. Örneğin toplam karne puanı yüksek olan belediyeler iyi yönetişimin her ilkesinde en yüksek puanı alan belediyeler olmadığı gibi, toplam puanı düşük olan belediyelerin farklı süreçlerde ya da kurumsal öğrenme açısından diğerlerinden daha yüksek puan alabildiğini görüyoruz. Oluşturduğumuz karnelerin yakından incelenmesinin ve iyi örnekler ile tespit ve öneriler ışığında değerlendirilmesinin, büyükşehir yönetişiminde gelişim alanlarının belirlenmesi ve iyi yönetişim kültürünün gelişmesi açısından faydalı olacağını umut ediyoruz.